ETDA ชวนทำความรู้จัก ‘AI Sandbox’ เครื่องมือสร้างสมดุลระหว่างการกำกับดูแลและการพัฒนานวัตกรรม AI

สำนักข่าวบริคอินโฟ – ในขณะที่ปัญญาประดิษฐ์ (AI) กำลังเข้ามามีบทบาทสำคัญในทุกมิติของโลก คำถามสำคัญที่หลายประเทศกำลังเผชิญหน้าคือ จะทำอย่างไรให้เกิดการกำกับดูแล AI โดยไม่เป็นการปิดกั้นโอกาสในการพัฒนานวัตกรรม? จากการประชุม The 3rd UNESCO Global Forum on the Ethics of AI 2025 (GFEAI 2025) ที่ผ่านมา หลายประเทศได้พูดถึงแนวคิด “AI Sandbox” ซึ่งเป็นพื้นที่ทดลองการใช้งาน AI ที่เปิดให้ทุกภาคส่วนเข้ามามีส่วนร่วม ทำให้เกิดกลไกการพัฒนาแนวทางการกำกับดูแลที่ยืดหยุ่นและทันสมัย ซึ่ง ETDA (เอ็ตด้า) หรือ สำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์ ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญและกำลังผลักดันแนวคิดดังกล่าวเพื่อเป็นจุดเริ่มต้นในการร่างกฎหมาย AI ฉบับแรกของประเทศไทย

AI Sandbox (เอไอ แซนด์บ็อกซ์) คือกรอบการทำงานที่ออกแบบมาเพื่อให้ผู้พัฒนาสามารถทดสอบนวัตกรรมหรือเทคโนโลยี AI ภายใต้สภาพแวดล้อมที่มีการควบคุมอย่างใกล้ชิด โดยมีหน่วยงานกำกับดูแลเข้ามาให้คำแนะนำและช่วยประเมินความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น เช่น ผลกระทบต่อสิทธิมนุษยชน ความปลอดภัยของผู้ใช้งาน และการปฏิบัติตามกฎหมายที่เกี่ยวข้อง โดยมีเป้าหมายหลักเพื่อส่งเสริมนวัตกรรมอย่างรับผิดชอบ ก่อนที่ AI จะถูกนำไปใช้งานจริงในตลาด ซึ่งหัวใจสำคัญของ AI Sandbox ไม่ใช่เพียงแค่การกำกับดูแล แต่คือการสร้างพื้นที่ให้เกิดการพูดคุย (Regulatory Dialogue) ระหว่างผู้กำหนดนโยบาย หน่วยงานกำกับดูแล และผู้พัฒนาเทคโนโลยี เพื่อให้ทุกฝ่ายได้เรียนรู้และเข้าใจซึ่งกันและกัน นำไปสู่การปรับปรุงกฎระเบียบให้มีความยืดหยุ่นและทันสมัย

บนเวที GFEAI 2025 ผู้เชี่ยวชาญได้ยกตัวอย่างการใช้ AI Sandbox ในหลายประเทศ เช่น สหภาพยุโรป (EU) ที่กำหนดให้สมาชิกต้องจัดตั้ง AI Sandbox ภายในปี 2026 เพื่อสนับสนุนนวัตกรรมและสร้างความเข้าใจในกฎหมาย AI Act หรือ ประเทศสิงคโปร์ ที่ใช้ AI Sandbox เพื่อสร้างความน่าเชื่อถือให้แก่ผลิตภัณฑ์ของบริษัทที่เข้าร่วม จนสามารถระดมทุนได้ง่ายขึ้น รวมถึง ประเทศบราซิล ที่นำไปใช้กับบริการภาครัฐ และ สหราชอาณาจักร ที่ใช้เพื่อศึกษาผลกระทบของ AI ต่อตลาดแรงงาน ซึ่งบทเรียนจากประเทศเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่าความสำเร็จของ AI Sandbox คือการออกแบบกระบวนการให้มีธรรมาภิบาลตั้งแต่ต้น

สำหรับประเทศไทย ผู้เชี่ยวชาญได้สะท้อนว่า แม้ประเทศกำลังพัฒนาอย่างไทยอาจยังไม่พร้อมเต็มที่ แต่การรอให้พร้อมอาจทำให้เสียโอกาส จึงควรเริ่มต้น AI Sandbox ทันที โดยเน้นไปที่ 3 ประเด็นสำคัญ คือ กลุ่มเป้าหมายที่ชัดเจน, ประเด็นที่ต้องการเรียนรู้ และเทคโนโลยีที่จะทดสอบ รวมถึงควรส่งเสริมให้เกิด “Community-led Sandbox” ที่เปิดให้ชุมชนหรือบริษัทสร้างพื้นที่ทดลองของตนเอง ซึ่งถือเป็นจุดยืนของประเทศไทยที่มองว่าความไม่พร้อมไม่ใช่เพียงอุปสรรค แต่เป็นโอกาสในการสร้างระบบกำกับดูแลที่ยืดหยุ่นและเติบโตไปพร้อมกับนวัตกรรม

แนวคิด AI Sandbox ได้ถูกบรรจุไว้ในหลักการของ (ร่าง) กฎหมายว่าด้วยปัญญาประดิษฐ์ ฉบับแรกของประเทศ ซึ่งเป็นการตอกย้ำความสำคัญของการสร้างสมดุลระหว่างการส่งเสริมนวัตกรรมและการคุ้มครองสิทธิของผู้บริโภค การผลักดัน AI Sandbox จึงไม่ใช่แค่การทดลองทางเทคโนโลยี แต่คือการวางรากฐานระบบนิเวศ AI ที่มีธรรมาภิบาล เปิดโอกาสให้ทุกฝ่ายมีส่วนร่วมเรียนรู้และกำหนดทิศทาง AI ของประเทศร่วมกัน เพื่อให้ได้ “กฎหมาย AI ที่เรียนรู้จากของจริง” โดยไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง